Het Cobra Museum voor Moderne Kunst in Amstelveen organiseert van 5 mei t/m 27 september een expositie rond de Oostenrijkse kunstenaar Arnulf Rainer (1929). De nadruk ligt op werk dat hij de laatste vijftien jaar heeft gemaakt. Daarvan is weinig in Nederland te zien geweest. Heel wat stukken komen rechtstreeks uit zijn atelier.
De tentoonstelling is samengesteld door Rudi Fuchs en Maarten Bertheux. Zij maakten eerder een serie van drie ‘duotentoonstellingen’ rond Rainer en een andere kunstenaar. Zo was er vorig jaar een expositie met Damien Hirst en Arnulf Rainer in het Rainer Museum (Baden, Oostenrijk).
Rainer past naadloos in expositiebeleid
Voor het Cobra Museum is dit een belangrijke tentoonstelling. Ze past naadloos in de programmering van kunstenaars die een belangrijke rol hebben gespeeld in de ontwikkeling van expressieve, informele en materiële schilderkunst na 1950.
Op zoek naar autonoom handschrift
Arnulf Rainer heeft het Europese expressionisme in de tweede helft van de vorige eeuw een nieuwe impuls gegeven. Daarbij was zijn zoektocht naar een puur en autonoom handschrift leidend. Dicht op de huid van de schilderkunst zocht (en zoekt) hij naar een bijna biologisch gestuurd handschift.
Weg met die kwasten!
Daarvoor begon hij in de jaren ‘60 met Friedensreich Hundertwasser een eigen kunstopleiding. Hij schilderde niet meer met kwasten, maar met zijn vingers en handen. Met deze Hand- und Fingermalerei is hij een van de eerste informele schilders uit Oostenrijk.
Doorbraak met overschilderen
Arnulf Rainers grote doorbraak kwam met zijn Übermalungen, een techniek die hij tot op de dag van vandaag uitdiept. Daarbij schildert hij over bestaande werken van zichzelf of anderen heen. Die werken worden daardoor onherkenbaar of verdwijnen zelfs helemaal.
Übermalen: destructie en creatie
Dat overschilderen is niet alleen een destructieve daad. Het is ook een creatief proces: de kunstenaar probeert om het bestaande beeld aan te vullen en te verbeteren, iets toe te voegen. Hij gebruikt daarvoor vaak rode en zwarte verf en laat stukjes van het oorspronkelijke werk zichtbaar.
Proces kan maanden duren
Hij werkt ook met foto’s. Hij manipuleert ze onder andere door met gekleurd licht bepaalde plekken te belichten of door specifieke uitsneden van het beeld te kiezen. Hiervan worden opnieuw foto’s gemaakt. Dan brengt hij vele verflagen aan, een proces dat maanden kan duren.
De 85-jarige Rainer werkt nog dagelijks in zijn atelier. (Foto: Christian Wind)
Ohne Titel (2013) is een van de kunstwerken van Arnulf Rainer die in Amstelveen te zien zijn.
Kleurrijk en fluweelachtig resultaat
Dat leidt tot kleurrijke werken die een zacht, fluweelachtig karakter tonen. Tegelijkertijd blijven ze intrigerend doordat het oorspronkelijke fotobeeld door de verf zichtbaar blijft. Door de vele lagen wordt het onderliggende beeld als het ware bevroren.
Eigen gebied afbakenen
De drang tot übermalen is universeel. Zoals een dier zijn terrein afbakent, zo wil de mens met een persoonlijk handschrift zijn of haar eigen gebied scheppen. Maar die drang lijkt te worden onderdrukt. Arnulf Rainer spoort ons met zijn werk aan om een eigen laag aan de werkelijkheid toe te voegen.
Opstelling als in atelier kunstenaar
Rainers werken komen als één lang fries aan de wanden van het museum te hangen. Dat weerspiegelt de situatie in zijn atelier, waar rijen schilderijen naast elkaar zijn geplaatst. Voortdurend brengt de schilder nieuwe verflagen en accenten op de gereedstaande werken aan.
Handschrift kunstenaar wordt inzichtelijk
Deze manier van presenteren zorgt er ook voor dat de aandacht niet uitsluitend is gericht op de individuele werken. Ook het handschrift van Arnulf Rainer wordt inzichtelijk. Verder is een aantal werken te zien uit vroegere perioden. Ze worden gegroepeerd in Übermalungen, Hand-und Fingermalerei en Kreuzbilder.
Meer dan 200 kunstwerken
Verder is er nog een kleine maar bijzondere selectie van tekeningen opgenomen, zodat deze tentoonstelling met meer dan 200 werken een zeer gevarieerd beeld van de kunstenaar geeft. Rond de tentoonstelling vinden bovendien diverse activiteiten plaats.
Première van Rainer-film
Zo is Rainer op 2 mei te gast in het Goethe Instituut (Amsterdam). Hoofdconservator dr. Corinna Thierolf van de Pinakothek der Moderne (München) zal hem daar interviewen. Die dag vindt in Eye (Amsterdam) ook de Nederlandse première plaats van de documentaire Maler Rainer. Ein alters Porträt (2014). Die film zal ook permanent te zien zijn in de tentoonstelling.
Renske